94e FD Column: AVG dreigt een alom aanwezige zombie te worden

Deze column is gepubliceerd als Weekendessay in Het Financieele Dagblad van zaterdag 16 oktober 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

De AVG is complex en blijft in veel situaties een dode letter. Een debat over de toekomstige invulling van deze privacywet is hard nodig, schrijft advocaat en onderzoeker Axel Arnbak.

Illustratie: Max Kisman voor Het Financieele Dagblad

Wat hebben geavanceerde tumordiagnostiek, het smoelenboekje op school, coronabeleid op de werkvloer, en het wekelijkse krantje van de sportclub om de hoek met elkaar gemeen? Juist: privacy. Zodra er persoonsgegevens in het spel zijn, komt de strenge en ingewikkelde AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) om de hoek kijken. Deze privacywet trad in mei 2018 in werking.

Hoe kan het gebeuren dat radiologen ondanks spectaculaire resultaten kunstmatige intelligentie nauwelijks durven in te zetten bij het diagnosticeren van tumoren? Dat ouders geen smoelenboekje meer krijgen van de klas van hun kind? Dat werkgevers grote moeite hebben popelende collega’s toe te laten op de werkvloer? En dat de naam van een overigens trotse doelpuntenmaker niet meer wordt gepubliceerd in het weekkrantje van de voetbalclub? Juist, de AVG.

Weliswaar staat de AVG ook veel datapraktijken toe, maar voor professionals en gewone mensen zonder toegang tot hoogwaardige datajuristen is de AVG zo’n groot obstakel, dat zij de AVG aan hun laars lappen of de handdoek in de ring gooien. Zo dreigt de AVG een dode letter te worden voor grote groepen organisaties en burgers.

Deze ontwikkeling baart privacywetenschappers al jarenlang zorgen. Dat is niet omdat wij tegen privacy zijn, of tegen de over het algemeen verrassend goed functionerende AVG bij het reguleren van de grote datakwesties van deze tijd. Het is omdat juist alledaagse of multidisciplinaire kwesties door de AVG in het gedrang komen.

Buitensporig
In een advies van vorige week sloeg de hoogste adviseur van het Europees Hof van Justitie van de EU, de advocaat-generaal Michal Bobek, de spijker op zijn kop: ‘Het draagt niet bij aan het gezag of de legitimiteit van wetgeving, inclusief de AVG, wanneer die wordt genegeerd wegens het buitensporige karakter ervan.’ De oplossing voor deze buitensporigheid is tweezijdig: beperk de werkingssfeer van de AVG en maak niet van ieder dataprobleem meteen een AVG-kwestie. Deze ingrepen zijn hard nodig voor de draagkracht van privacy in onze datasamenleving, en om de zombievorming van de AVG tegen te gaan.

De Tilburgse hoogleraar Bert-Jaap Koops schreef al in 2014 een nog steeds actuele en geestige kritiek op de voorstellen van de Europese Unie voor een nieuwe privacywet, die twee jaar later zouden uitmonden in de AVG. In zijn essay ‘The trouble with European data protection law’, vergelijkt Koops de AVG met de zombie uit de film The Trouble with Harry (1955) van Alfred Hitchcock. Het ‘probleem met Harry’ was dat de hoofdpersonen maar niet van het levenloze lichaam van zombie Harry afkwamen. Met een knipoog naar de film, waarschuwde Koops dat langzamerhand alle gegevens op zichzelf of in combinatie met andere data binnen de ruime definitie van ‘persoonsgegeven’ vallen.

Remmende werking
Zo kan de AVG regulerende luiheid in de hand werken, omdat politici en bestuurders, bewust of onbewust, complexe en multidisciplinaire kwesties als tumoronderzoek, toegang tot financiële producten of coronapreventie vooral zien door de lens van de AVG als een issue van transparantie en toestemming. In plaats van te beseffen dat de volksgezondheid of eerlijke kansen bij een hypotheek soms vergen dat een arts of bank geavanceerde data-analyse van gevoelige data moeten toepassen. En dat daarvoor sectorspecifieke wetgeving nodig is.

‘Het demissionair kabinet verbreekt weer de belofte om de Autoriteit Persoonsgegevens meer budget te geven’

Daarnaast is de strenge privacywet AVG ook in weinig zorgwekkende relaties volledig van kracht. Alleen in het eigen huishouden achter de voordeur is de AVG niet van toepassing. Maar de AVG biedt geen uitzondering, of lichter regime, voor een lokale sportclub of buurtinitiatief.

Een paar weken geleden publiceerde advocaat-generaal Bobek, die al talloze invloedrijke data-adviezen schreef over de datasamenleving die het EU-Hof vervolgens overnam in haar uitspraken, een warm aanbevolen en diepzinnige opinie over ‘het probleem’ van de AVG. ‘Mensen zijn sociale wezens (..). Moet nagenoeg elke uitwisseling van informatie onder de AVG vallen?’, zo schreef hij.

Bobek laat zien dat de AVG ook integraal van toepassing is op een cafégesprek, waarbij disgenoten elkaar een berichtje laten zien van een buurman en daarop een ‘weinig vleiende opmerking’ volgt. AVG overtreding, want zij hadden eerst toestemming moeten vragen aan die buurman vóór het tonen van dat appje. Bobek bespreekt een aantal van dit soort voorbeelden en noemt de vergaande reikwijdte van de AVG ‘bizar’, juist vanwege haar alomvattendheid. Hij voorspelt dat de AVG ‘feitelijk een van de meest veronachtzaamde’ wetten van de EU wordt.

Hij adviseert de Europese wetgever met klem om bij de aanstaande herziening van de AVG deze alomvattendheid te begrenzen. Dit kan bijvoorbeeld door niet-geautomatiseerde gegevensverwerkingen (het cafégesprek) uit te zonderen, te focussen op ‘behoorlijk gebruik’ in plaats van het begrip persoonsgegeven, en het aanbrengen van andere ‘minimumdrempels’, zoals daadwerkelijk nadeel (zoals schade). Bobek acht dit broodnodig, opdat de Europese privacyregels zich kunnen ‘heroriënteren op de activiteiten waarvoor zij eigenlijk waren bedoeld’.

Precies in die laatste opmerking wringt in de dagelijkse praktijk vaak de schoen. Enerzijds gooien tumoronderzoekers,  leerkrachten, werkgevers en voetbalclubs hun innovaties, leuke plannen of privacy vanwege de AVG in de prullenbak. Anderzijds komt de aanpak van de grote datakwesties maar mondjesmaat op gang.

Meer geld
Tot ieders ongenoegen brak het demissionair kabinet met Prinsjesdag, voor de zoveelste keer en tegen de wens van de Tweede Kamer, zijn belofte om het budget van de Autoriteit Persoonsgegevens significant uit te breiden. Er komt geen stuiver bij terwijl een verviervoudiging van het budget noodzakelijk is. Dat is dodelijk voor de draagkracht van de AVG. Het is de hoogste tijd voor debat over de heroriëntatie van de AVG op de reële problemen en excessen van de datawereld, voordat de privacywet als een zombie door de datasamenleving rondwaart.

93e FD Column: De megaboete voor WhatsApp – Transparantie klinkt goed, maar verbetert privacy amper

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 14 september 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Het privacyrecht vereist dat een website je informeert over wat er met je data gebeurt. Dit leidt tot een steeds grotere overkill aan privacyvoorwaarden. Politici moeten beseffen dat de transparantieverplichtingen uit de AVG geen wondermiddel zijn. Ze moeten veel nadrukkelijker meebeslissen hoe privacy te borgen in onze datasamenleving, schrijft Axel Arnbak.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

Bent u van plan het privacybeleid te lezen van elke website die u bezoekt? Wetenschappers becijferden al in 2010 dat u daarvoor minimaal 76 werkdagen per jaar nodig hebt. En als het aan de gezamenlijke Europese datatoezichthouders ligt, hebt u voortaan nóg meer tijd nodig om te lezen wat welke organisatie op het wereldwijde web met uw data doet, en waarom.

Op 2 september publiceerde de Ierse datawaakhond onder mondiale media-aandacht zijn besluit om een forse boete, van €225 mln, op te leggen aan berichtendienst WhatsApp. Het privacybeleid van WhatsApp zou niet voldoen aan de strenge transparantievereisten uit de roemruchte Europese datawet AVG. Het besluit heeft niet alleen voor WhatsApp, maar voor iedereen verregaande gevolgen: het tijdperk van honderden pagina’s tellende privacyvoorwaarden is aanstaande. Continue reading 93e FD Column: De megaboete voor WhatsApp – Transparantie klinkt goed, maar verbetert privacy amper

92e FD Column: Pak cybercriminelen bij de zwakste schakel – de bitcoin

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 30 juli 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Cybercriminelen hebben hun slachtoffers steeds meer in hun macht. Om getroffen organisaties en de bredere samenleving te beschermen, dient de internationale aanpak van ransomware zich te richten op het meest kwetsbare deel van de cybercrimeketen: de bitcoin, schrijft advocaat Axel Arnbak.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

Informatie is macht, al helemaal in de wondere wereld van ransomware (gijzelsoftware). Cybercriminelen hebben hun slachtoffers steeds meer in hun macht, vooral omdat de technische en juridische problemen voor slachtoffers toenemen. Toch wordt ook de achilleshiel van cybercriminelen zichtbaarder: niet de pakkans, maar het verdienmodel achter ransomware. Om getroffen organisaties en de bredere samenleving te beschermen en de explosieve toename van cybercriminaliteit aan banden te leggen, dient de internationale aanpak van ransomware zich te richten op de zwakste schakel in de cybercrimeketen: de bitcoin.

Organisaties met stilgevallen dienstverlening en verlamde productielijnen sieren al weken de voorpagina’s van de internationale pers. Natuurlijk waart gijzelsoftware al decennia rond in cyberspace. Maar aan de laatste golf is goed te zien dat meer aanvallers actief zijn en meer ervaren worden in het binnendringen van organisaties, het inschatten van waardevolle informatie voor ontfutseling en het vervolgens versleutelen van de kritische computersystemen, zodat een organisatie ook echt lam ligt. De slachtoffers lijken ook meer bereid losgeld in bitcoins te betalen om weer online te komen of publicatie van gevoelige informatie op het internet te voorkomen.

Goudmijn
Tegelijkertijd neemt het aantal potentiële doelwitten voor aanvallers alleen maar toe, naarmate de nieuwe maar vooral ook de oude economie het gehele bedrijf aan het internet hangt. Waar de vaak verouderde machines in productielijnen in energiebedrijven en de maakindustrie om efficiencyreden aan het ‘internet der dingen’ worden geknoopt, vormen zij een goudmijn voor gijzelsoftware. Zo lang er veel landen blijven die een veilige haven bieden aan cybercriminelen, neemt de pakkans ook niet significant toe.

Bovendien zijn technische en juridische complexiteit van crisismanagement voor slachtoffers toegenomen, net als de financiële belangen en de zorgen in de samenleving. Zodra een bedrijf of individu slachtoffer wordt lopen tientallen technische, organisatorische en juridische workstreams meteen door elkaar heen.

Voor een bedrijf of individuele bestuurder is het weren van cybercriminelen governance op topsportniveau

Gek genoeg bel je als eerste je advocaat. Je moet namelijk direct een IT-consultant van wereldklasse aan het werk zetten met het onderzoek naar de oorzaak en de herstelwerkzaamheden, en die werkzaamheden moeten vanaf het eerste uur binnen de vertrouwelijkheid vallen die een advocaat wettelijk kan garanderen. Dit in het geval je weken of zelfs jaren erna nog in gesprek bent met verzekeraars, klanten, leveranciers, toezichthouders of zelfs claimstichtingen die juist alle belang hebben bij toegang tot de technische bevindingen en bestuurlijke respons van het allereerste uur.

Een advocaat moet ook meteen meedenken over de vele wettelijke notificatieplichten en crisiscommunicatie met andere stakeholders: wanneer en hoe stel je de financiële markten, aandeelhouders, verzekeraars, accountants, toezichthouders, opsporingsdiensten, consumenten, leveranciers en werknemers op de hoogte van de black-out? En de advocaat denkt ook mee over de terugkerende dilemma’s als civiele aansprakelijkheid en strafrechtelijke dimensies aan onderhandelen met cybercriminelen en het betalen van losgeld.

Voor het bedrijf of individuele bestuurder geldt dat zij voor de organisatie de besluitvorming rondom het crisismanagement moeten documenteren, om later te kunnen laten zien dat zij altijd de juiste technische en juridische beslissingen hebben genomen. Governance op topsportniveau.

Waar de verdediging steeds meer technische en juridische gaten moet afdekken, hebben aanvallers aan een gaatje genoeg. Het kat-en-muisspel wordt steeds oneerlijker. Voor organisaties zit er maar een ding op: voorbereidingen treffen zo lang het nog kan en dilemma’s nu al beslechten in de boardroom. Niet om iedere aanval af te slaan, maar vooral om ten opzichte van andere doelwitten minder aantrekkelijk te zijn. Reken erop dat cybercriminelen al binnen zijn, en op basis van grondig onderzoek binnen het bedrijfsnetwerk afwegen bij welke organisatie zij doorpakken. Cybercriminelen maken net als koele bestuurders een nuchtere kosten-batenanalyse: organisaties met back-ups, een fallback-scenario en een up-to-date IT-omgeving vormen een minder interessant doelwit om programmeertijd in te investeren.

Schakel onder- en bovenwereld
Precies in die koelbloedige economische afwegingen schuilt ook de achilleshiel van cybercriminelen en de crux voor beleidsmakers. Cybercrime-experts Bruce Schneier (Harvard University) en Nicholas Weaver (Berkeley University) pleiten, ondanks hun achtergrond in computerwetenschappen, ervoor het businessmodel van ransomware te frustreren. Want pas als cybercriminelen een sloot bitcoins verwerven, wordt het lastig. Net als conventionele criminelen zien zij zich geconfronteerd met witwasproblematiek. Grote bitcointransacties, en vooral de omzetting in andere cryptomunten of dollars, zijn ondanks de belofte van anonimiteit van cryptogeld juist goed traceerbaar omdat iedere transactie wordt geregistreerd op de blockchain. Wisselkantoren in cryptocurrencies moeten als schakel tussen cybercriminele onder- en bovenwereld wereldwijd worden onderworpen aan witwasregelgeving en verscherpte controles door belastingdiensten en financiële opsporingsdiensten.

Zeegodin Thetis moest haar zoon toch ergens aan vasthouden, toen zij Achilles in de kolkende vlammenrivier van de onderwereld Styx dompelde om hem onsterfelijk te maken. Achilles groeide uit tot een schijnbaar onoverwinnelijke tegenstander, totdat de slimme Paris met een welgemikte pijl in zijn hiel de teloorgang van Troje kon voorkomen. Het kat-en-muisspel tussen aanval en verdediging valt steeds vaker uit in het voordeel van de aanvaller. Het is tijd om cybercriminelen in hun achilleshiel te raken.

Selected as one of Global Data Review’s “40 under 40”

GDR: Brazil to make credit score registration automatic - VMCA

In its infinite wisdom, the Global Data Review recently selected me for their “40 under 40” publication. With 40 under 40, GDR profiles
“individuals under the age of 40, hailing from around the world, who represent the best of the upcoming generation of data lawyers”, according to the award report.

As with all of these sort of publications and awards in the legal profession, your firm tries hard to get you on the list. So the selection is not entirely coincidental, and candidates that enjoy the support of their respective employers obviously have an edge (thanks, De Brauw). Still, it’s nice to browse the list of laureates and read their interviews, especially if you’re looking for a particular skill or help in a jurisdiction you’re not directly familiar with. My interview is copied below. Continue reading Selected as one of Global Data Review’s “40 under 40”

91e FD Column: Datatoezicht op multinational volwassener en internationaler na uitspraak EU-Hof

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 5 juli 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Drie jaar na de invoering van de Europese privacywet AVG is het toezicht op de datawereld nog niet goed geregeld. Maar een recente uitspraak van het EU-Hof is een goede stap richting één krachtig loket per internationale klacht, schrijft Axel Arnbak.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

Tot grote tevredenheid van de Europese Commissie en de Tweede Kamer heeft de strenge en complexe privacywet AVG in drie jaar tijd een indrukwekkend impuls gegeven aan onze privacy. Desondanks, en weinig verrassend, constateren Commissie en Kamerleden ook dat het toezicht op die datawereld zich nog steeds als een houten piratenpoot achter de razendsnelle ontwikkelingen aansleept.

Dat is niet alleen omdat het budget van alle datatoezichthouders ver onder de maat is. In de praktijk werkt ook het één-loketmechanisme niet naar behoren. Dat mechanisme schrijft voor dat de nationale toezichthouder in de EU-lidstaat waar een multinational zijn hoofdvestiging heeft, de leiding neemt in pan-Europese handhavingsonderzoeken. Waakhonden in de andere EU-lidstaten mogen meedenken, maar niet meebeslissen.

De grote belofte dat datatoezicht op multinationals zo internationaler, toegankelijker en afschrikwekkender zou worden is nauwelijks ingelost. Op 15 juni legde het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg de vinger op de zere plek, in een langverwachte uitspraak in een dispuut tussen Facebook en de Belgische datatoezichthouder. De leidende toezichthouder, de Ierse in dit geval, heeft de macht, de Belgen mogen alleen in uitzonderlijke gevallen buiten de Ieren om zelf tot actie overgaan.

Grote verantwoordelijkheid
Maar de AVG verplicht de leidende toezichthouder ook tot ‘oprechte en effectieve’ samenwerking met andere bezorgde datawaakhonden. Er is geen plek voor passiviteit, ook niet als een datatoezichthouder te druk is of geen belangstelling heeft in een zaak die voornamelijk burgers uit andere landen treft. De leidende toezichthouder draagt dus een grote verantwoordelijkheid voor het welslagen van de internationale handhaving van de Europese privacyregels.

Tussen de regels door is hier een les te lezen voor multinationals; zij moeten hun leidende toezichthouder al in een vroeg stadium helpen hun standpunt te verdedigen in pan-Europese kwesties. Anders riskeren zij alsnog te worden geconfronteerd met 26 andere afzonderlijke toezichthouders, en hun nationale wetgeving, talen en politieke voorkeuren. Continue reading 91e FD Column: Datatoezicht op multinational volwassener en internationaler na uitspraak EU-Hof

90e FD Column: Senaat buitenspel bij afremmen datahonger overheid

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 7 juni 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Terwijl Europese rechters de surveillancemacht van de overheid in nieuwe afspraken aan banden leggen, blijft ons kabinet wetgeving op dit vlak traineren, schrijft Axel Arnbak.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

Door drie jaar lang vakkundig vertragen is het huidige kabinet erin geslaagd een springlevend en noodzakelijk debat over de grenzen aan de surveillancemacht van de staat tot stilstand te brengen. Dinsdag vergadert de Eerste Kamer dan toch over de halfbakken kunstgreep van het kabinet kort na het historische ‘nee’ bij het referendum van maart 2018.

Door de beperkte reikwijdte van deze reparatiewet bij de Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten 2017, ook wel bekend als de ‘sleepwet’, mag de Eerste Kamer, in ons staatsbestel de hoeder van de grondrechten, zich niet buigen over de grote vragen rondom de verenigbaarheid van moderne spionagebevoegdheden met onze grondrechten. Ondertussen luiden de onafhankelijke toezichthouders op die wet de alarmbel omdat het kabinet werkt aan inperking van hun taken en bevoegdheden. Continue reading 90e FD Column: Senaat buitenspel bij afremmen datahonger overheid

89e FD Column: Afnemer van AI is straks aan de goden overgeleverd

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 12 mei 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Bij kunstmatige intelligentie (AI) is de afnemer te afhankelijk van de ontwikkelaar. Die ongelijkheid zal de komende jaren alleen maar toenemen, schrijft informatierecht-expert Axel Arnbak.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

Al decennia geldt in de digitale wereld: afhankelijkheid is onmacht. Een paar weken terug bekende het CIO Platform namens 130 serieuze bedrijven in het FD dat zij nog steeds niet bij machte zijn te voldoen aan de strenge privacywet AVG, die op 25 mei drie jaar van kracht is. Reden: afhankelijkheid van Amerikaanse cloudleveranciers waarvan sommige de regels niet respecteren, maar wel eisen dat hun klanten complexe contracten ondertekenen bij het kruisje, zonder ruimte voor onderhandelen.

Bij grootschalige cybersecurity-incidenten hangen organisaties, net als u en ik thuis bij een falende internetverbinding tijdens het corona-thuiswerken, vaak aan de broekspijp van hun IT-provider: deels wanhopig om de oorzaak, deels vurig hopend op een oplossing. Teleurgesteld, maar afhankelijk, kunnen de afnemers van IT-diensten nauwelijks voldoen aan hun juridische plichten, laat staan opkomen voor hun rechten tegen almachtige IT-leveranciers.

Op 21 april lanceerde de Europese Commissie haar langverwachte wetgevingsvoorstellen voor kunstmatige intelligentie (AI). Zelflerende software zonder directe menselijke controle heeft al een reusachtige impact op ons leven en is overal: in de financiële sector, in het ziekenhuis, in uw zelfrijdende auto, in uw spamfilter en in uw broekzak op uw smartphone. Nog meer dan in conventionele IT, kunnen de meeste bedrijven en instellingen die ‘iets’ met AI willen de kneepjes van het vak niet zelf aanleren, wegens gebrek aan middelen en talent.

Toverkracht
In hun zoektocht naar de toverkracht van AI, verwordt AI dus een dienst die je afneemt, net zoals cloud computing en IT-beveiliging. De fundamentele afhankelijkheid die de digitale wereld nu al kenmerkt, zal in het AI-tijdperk explosief toenemen. Het wordt nagelbijten of de Europese Unie erin slaagt de afnemers van AI adequaat te beschermen tegen de aanbieders. Continue reading 89e FD Column: Afnemer van AI is straks aan de goden overgeleverd

88e FD Column: Nieuwe datawet stelt tegenmacht zwaar op de proef

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 8 april 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

De Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS) breekt de waarborgen af die de burger beschermen tegen de ongeremde datahonger van de overheid, schrijft Axel Arnbak, advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

Pas na ‘Verkennersgate’ heeft Den Haag ineens de mond vol van tegenmacht en herstel van vertrouwen in de politiek. Zelfs de toeslagenaffaire zette de broodnodige herijking van de verhouding tussen overheid en burger nauwelijks in gang. Op dezelfde dag dat een commissie van Kamerleden na maanden van maatschappelijke onrust hun vernietigende rapport daarover publiceerde, 17 december 2020, namen hun collega’s een paar meter verderop een op het oog saaie wet aan, waarover een onderzoekscommissie in 2025 vast zal concluderen dat zij de volgende toeslagenaffaire faciliteerde.

De Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS) schept een algemeen wettelijk kader voor gegevensdeling en -analyse tussen overheidsinstanties onderling én met private partijen als banken, verzekeraars en telecomaanbieders. De WGS doorbreekt daarbij decennialang opgebouwde rechtsstatelijke waarborgen die de burger beschermen tegen de ongeremde datahonger van de instanties en willekeurige machtsuitoefening waarin de menselijke maat zoek is.

De WGS ligt nu bij de Eerste Kamer, in ons staatsbestel de hoeder van de grondrechten. Als de toeslagenaffaire, rechtsstatelijke zelfreflectie en herstel van vertrouwen de regering en de senaat echt ernst is, zou zij om te beginnen de WGS moeten intrekken, die symbool staat voor de ondermijning van de rechtstaat en een diep wantrouwen van de overheid in haar burgers. Continue reading 88e FD Column: Nieuwe datawet stelt tegenmacht zwaar op de proef

87e FD Column: Grapperhaus legt een bom onder veilig internet

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 11 maart 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

  • Wetsvoorstel om diensten als Whatsapp te kunnen aftappen is gevaarlijk.
  • Versleuteling beschermt het sociale en economische digitale leven.
  • Verzwakking encryptie zou burgers en bedrijven enorme schade toebrengen.

Maken wij ons internet veilig voor iedereen, of kwetsbaar voor iedere kwaadwillende? De oplossing voor een veilige online wereld ligt in een zo breed mogelijke inzet van robuuste versleuteling van alle internetcommunicatie. Toch probeert vrijwel elke minister van Justitie sinds de jaren ‘90 versleuteling te verzwakken door de inzet ervan te beperken of ‘achterdeurtjes’ te verplichten. Maar het ondermijnen van versleuteling is en blijft technisch onmogelijk, economisch rampzalig, juridisch onhaalbaar en zowel maatschappelijk als geopolitiek onwenselijk.

Vorige week berichtte de NOS over een nieuwe variatie op dit bekende thema. Kennelijk werken ambtenaren van demissionair minister Ferd Grapperhaus van Justitie en Veiligheid nog steeds aan plannen om toegang te krijgen tot chat- en berichtendiensten. Dit ondanks de demissionaire status van het kabinet, een vooruitstrevend kabinetsstandpunt uit 2016 en breed gesteunde Kamermoties die versleuteling toejuichen.

De maat is nu vol voor een omvangrijke coalitie van maatschappelijke organisaties, bedrijven en wetenschappers, die naar buiten treedt met een simpele oproep: ‘Stimuleer de ontwikkeling, beschikbaarheid en toepassing van alle vormen van versleuteling’. Laat deze oproep van een ongekend diverse groep de genadeklap zijn voor de gevaarlijke pogingen om de veiligheid van onze digitale wereld te ondermijnen. Continue reading 87e FD Column: Grapperhaus legt een bom onder veilig internet

86e FD Column: Privacywet AVG moet ook gelden voor bedrijven onderling

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 15 februari 2021. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

  • Nederland had eerste rechtszaak tussen twee bedrijven op basis van AVG.
  • Schending privacy kan concurrentievervalsend werken.
  • Politiek moet debat starten over verruiming inzet AVG.

Willen we meer of minder privacy? Als we de verkiezingsprogramma’s van de serieuze politieke partijen in Nederland mogen geloven, bestaat er brede politieke consensus om privacy en persoonsgegevens in onze door data gedreven digitale wereld effectiever te beschermen. De spelregels zijn door de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) al in 2018 aanzienlijk aangescherpt. Hoewel de bewustwording toeneemt, laat de naleving van privacywet AVG nog veel te wensen over. Dat constateert ook de politiek.

De AVG belast onafhankelijke toezichthouders en de rechter met het toezicht op de datawereld. De slagkracht van die toezichthouders is wereldwijd een bekende bottleneck. Bij privacyperikelen schakelen burgers daarom steeds vaker direct de rechter in voor een onafhankelijk oordeel of de praktijk kan worden voortgezet. Bij vaststelling van onrechtmatigheden kan ook schadevergoeding worden bedongen.

Fascinerend genoeg speelde recent de allereerste datarechtszaak in Nederland tussen bedrijven: twee smartwatchmakers betichten een concurrent van concurrentievervalsing vanwege gebrekkige naleving van de AVG. Hoewel de privacywet natuurlijk in de eerste plaats bedoeld is voor burgers, zou het voor bedrijven die in privacy investeren – en voor databescherming in algemene zin – een goede zaak zijn als ook zij, net als in Duitsland, de naleving van de AVG door concurrenten via de rechter kunnen afdwingen.

Continue reading 86e FD Column: Privacywet AVG moet ook gelden voor bedrijven onderling

85e FD Column: Cyberbiosecurity – wie beschermt de code van het leven?

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 7 januari 2021 onder de titel ‘Ook in biotech is cybersecurity een levensgroot risico’. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

In het kort
* DNA kun je, net als software, opslaan, printen en hacken
* Risico’s cybersecurity in biotech zijn juist in coronatijd zeer groot
* Reguleren staat helaas nog in de kinderschoenen

Hoe meer we te weten komen over genetica, des te meer lijkt de code van ons leven zich als computercode te gedragen. DNA, RNA en de andere bouwstenen van levenden organismen lenen zich, net als software, ook goed voor hacking, goed- en kwaadschiks.

Het eerste wereldwijd geaccepteerde coronavaccin van BioNTech en Pfizer hackt de standaardbeveiliging van ons immuunsysteem met een iets aangepast molecuul, een Nobelprijswaardige biohack die alles wegheeft van de phishing e-mail die uw firewall en spamfilter weet te omzeilen.

Maar naarmate de werelden van biologie en computers inniger vervlochten raken, doemen welbekende risico’s van cybersecurity en specifieke nieuwe cyberrisico’s op in de biotechnologie. Denk aan de informatieveiligheid van DNA-databanken, bescherming van privacy, betrouwbaarheid van communicatie van DNA-sequenties tussen ontwikkelaars, labs en andere stakeholders, maar ook aan het aanpassen van de code van het leven, per ongeluk of met kwade intenties.

Dit roept een vrij fundamentele vraag op: hoe beschermen wij de code van het leven? Weliswaar nemen volwassen pharma- en biotechbedrijven dit risico uit welbegrepen eigenbelang serieus, toch staat het denken over en reguleren van cyberbiosecurity in de kinderschoenen, ook in sectoren als de zorg, landbouw, maakindustrie en defensie. Juist in tijden van corona is de noodzaak om daaraan te werken existentieel.

‘Het roept een vrij fundamentele vraag op: hoe beschermen wij de code van het leven?’

Continue reading 85e FD Column: Cyberbiosecurity – wie beschermt de code van het leven?

84e FD Column: Vergeten grondrechtenverjaardag EU verdient feest

Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 11 december 2020. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Illustratie: Hein de Kort voor Het Financieele Dagblad

In het kort
* Handvest EU-grondrechten bestaat 20 jaar.
* Het jubileum krijgt nauwelijks aandacht.
* Toch heeft het Handvest in de EU een grote en groeiende impact.

Jubilea zijn er om stil te staan bij het werk en leven van de jubilaris. Maar het 20-jarige bestaan van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie gaat aan alles en iedereen voorbij. Toch stond het Handvest in de afgelopen decennia symbool voor de recente Europese geschiedenis. Het groeide bovendien uit van politieke speelbal en schandpaal tot allicht de belangrijkste bron van politieke, economische en sociale vrijheid in de EU.

Dat blijkt niet alleen uit de uitspraken van het Europese Hof van Justitie op basis van het Handvest, die vooral recent aan gezag en tempo winnen. Ook tijdens de intense, maar grotendeels vergeten, debatten over de tekst van het Handvest zijn bestaande rechten versterkt en nieuwe rechten verworven, zoals gendergelijkheid en databescherming. Wie die rijke geschiedenis van het Handvest niet kent of viert, is gedoemd die debatten te herhalen – ook al zijn de rechten die het Handvest biedt gewoon binnen juridisch handbereik. Continue reading 84e FD Column: Vergeten grondrechtenverjaardag EU verdient feest

Law and policy at the digital frontier