Klik op het plaatje om de column uit de krant te lezen. De tekst staat ook hieronder omdat Hans daar altijd om zeurt. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.

Referendum ‘sleepwet’ voorbode digitale perikelen Rutte III

De inkt van het regeerakkoord was nog maar net opgedroogd, of CDA-leider Sybrand Buma zette coalitiecollega Alexander Pechtold (D66) behendig voor schut. Afgelopen zaterdag verklaarde Buma in De Volkskrant dat het CDA niet zal luisteren naar de uitkomst van het veelbesproken referendum over de controversiële ‘sleepwet’, die de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten Nederlands internetverkeer massaal laat afluisteren. Kort daarop moest coalitiecollega Pechtold publiekelijk erkennen dat D66 de privacyschendende sleepwet toch steunt en dat D66 dus niet zal luisteren naar de uitkomst van het raadgevende referendum. Buma 1 – Pechtold 0.

 

Al duurden de onderhandelingen nog nooit zo lang, toch bevat het regeerakkoord ‘Vertrouwen in de Toekomst’ nauwelijks een visie op de toekomst van de informatiesamenleving. Volgens velen een gemiste kans, maar in feite weinig verrassend en een bewuste keuze: de coalitiegenoten denken al jarenlang anders over de digitale wereld.

De VVD en CDA voeren steevast een conservatieve agenda en leggen hun oor meestal te luisteren bij multinationals en de veiligheidslobby. D66 moedigt juist disruptieve innovatie en digitale grondrechten aan, maar is in de minderheid in Rutte III. Buma laat zien dat D66 zich moet opmaken voor vier teleurstellende jaren op digitale dossiers. 

Het is tekenend dat de geslepen politicus Buma juist de controversiële sleepwet uitkoos om Pechtold zijn plek te wijzen. Zij liggen al ruim tien jaar met elkaar overhoop over privacy. Zelfs het showduel tussen de heren tijdens het NOS lijsttrekkersdebat, vlak voor de verkiezingen, ging over privacy en de sleepwet. Nu beheerst de massale internettap alweer dagen het nieuws en laat Buma aan Pechtold – en Nederland – zien dat D66 in de Tweede én Eerste Kamer weliswaar tegen de wet stemde, maar met VVD en CDA in een regering privacy alsnog laat vallen.

De druiven worden nog zuurder voor D66, nu de sleepwet binnen de portefeuille van vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) valt. Naast de uitslag van het referendum, dat de Kiesraad gisteren plande voor maart 2018, brengt de wet Ollongren nu al in de problemen.

Zo legt de wet het toezicht op de inzet van de massale internettap niet neer bij een onafhankelijke rechtbank, maar bij een soort geheime Toetscommissie, bestaande uit oud-rechters. Na Pechtolds knieval, schreef Ollongren gisteren al aan de Kamer dat er blijkbaar geen ‘geschikte’ oud-rechters zijn voor deze ondankbare functie.

Bovendien zal een breed verbond van organisaties een juridische procedure aanspannen tegen de grootschalige internettap. In een open brief wezen 29 wetenschappers, onder wie ikzelf, al op het slappe toezicht op de sleepwet. Het regeerakkoord zegt nu dat de diensten niet ‘willekeurig’ mogen afluisteren, een bewust onduidelijke begrenzing.

De kans is aanzienlijk dat een rechter oordeelt dat de wet niet overeenstemt met strenge Europese privacy-jurisprudentie, aangescherpt naar aanleiding van de Snowden-onthullingen. Bij iedere tegenslag zal Ollongren de doorzichtige trukendoos van Buma c.s. moeten verdedigen, terwijl haar kiezers fel tegen de wet zijn.

In bredere zin ontwijkt het regeerakkoord keuzes op cruciale digitale thema’s. Hoe kijkt het kabinet aan tegen kunstmatige intelligentie? Net zo scherp reguleren als privacy en ons altijd het recht geven te weten hoe zelflerende algoritmes ons beoordelen, of overlaten aan de industrie? Gaat Rutte III het auteursrecht eindelijk moderniseren? Welke positie kiest Rutte III bij de gigantische Europese herziening van de spelregels voor online adverteren en encryptie in de E-Privacy Verordening? Alleen ten aanzien van cybersecurity bevat het regeerakkoord concrete en broodnodige plannen, zoals het stimuleren van een veiliger internet of things via softwareaansprakelijkheid. Voor politici is IT-beveiliging namelijk apolitiek: iedereen wil onbevoegde cybercriminelen buiten de deur houden. Maar de inherent politieke vraag ‘wie wat met welke data mag doen’ blijft onbeantwoord.

In deze stilte schuilt het onvermogen van Rutte III om tot digitale consensus te komen; onderhandelingstijd had het ‘motorblok’ immers genoeg. Maar stilte is ook een strategie. Buma zal zijn conservatieve agenda blijven nastreven en niet schuwen coalitiecollega D66 het onderspit te laten delven, desnoods via de media. De digitale kiezer zal dat D66 keer op keer aanrekenen. Voor D66 lijkt regeringsdeelname wederom geen solide basis voor vertrouwen in de toekomst.