Deze column staat in Het Financieele Dagblad van 22 augustus 2019. Volg deze link voor mijn eerdere FD columns.
Kinderen hebben de toekomst. Maar kunnen kinderen in onze hyperverbonden toekomst nog wel kind zijn? Datatoezichthouders maken zich grote zorgen om de staat van privacy en cybersecurity in kinderspeelgoed. De eerste hoge boetes op grond van privacywet AVG zijn aanstaande.
Minder bekend, maar even zorgwekkend zijn incidenten over digitale manipulatie en problemen in de ontwikkeling van kinderen door blootstelling aan bizarre content. De Europese Commissie bezint zich momenteel op nieuwe wetgeving. Hoog tijd dat kinderen ook in de informatiesamenleving nog even kind mogen blijven en nog even niet bedolven worden onder digitale spionage en manipulatie.
Kinderen zijn big business. Er gaan jaarlijks circa 300 miljoen connected toys over de toonbank. Matel neemt zich voor dat hun belangrijkste hits, zoals FisherPrice en Barbie speeltjes, zich ontwikkelen tot ‘360-degree connected systems’ volgepropt met kunstmatige intelligentie en Bluetooth-technologie. LEGO spreekt van een ‘supernatural growth’ van de markt, van $6 mrd dit jaar tot $18 mrd in 2023. Videoplatform TikTok, speciaal voor kinderen, is in Nederland al een populairdere app dan Facebook en Instagram. Peuters en pubers groeien op met games, speelgoed en videoplatforms die continu zijn verbonden met het internet en elkaar.
Door een reeks aan incidenten groeit de aandacht voor de schaduwkanten van die speelgoedverbondenheid. Pratende poppen die kinderen producten aansmeren, bijvoorbeeld. Spionage en cybersecurity zijn ook bekende zorgen. Al in 2017 werd een pop, My Friend Cayla, verboden in Duitsland, omdat de bluetoothverbinding eenvoudig te hacken was. Hackers konden direct praten met spelende kinderen en hun locatie en gesprekken opnemen. De Duitse overheid raadde aan de pop volledig te vernietigen. Dat moet fascinerende taferelen hebben opgeleverd bij de mensen thuis.
Gedragscode
De Britse ICO en de Franse CNIL, momenteel de meest actieve datatoezichthouders in Europa, hebben de privacy van kinderen inmiddels in hun top-3 van zorgen opgenomen. Als toezichthouders dit doen, volgen er onvermijdelijk handhavingsacties. En torenhoge boetes, in het geval van de ICO en CNIL, tot op heden de enige Europese datatoezichthouders die boetes van tientallen miljoenen hebben opgelegd op grond van de strenge privacywet AVG. De AVG is over het monitoren van kinderen bijzonder streng, vooral rondom privacyvriendelijke standaardinstellingen en het verkrijgen van toestemming van ouders om daarvan af te wijken.
Een publicatie van MIT-onderzoeker Stefania Druga laat zien dat manipulerende poppen meer invloed hebben op kinderen dan hun ouders
Bedrijven die zich afvragen hoe zij ooit aan die strenge eisen kunnen voldoen, en miljoenenboetes van toezichthouders als ICO kunnen voorkomen, doen er verstandig aan de recente gedragscode van diezelfde ICO hierover te raadplegen. De gedragscode is, niet geheel onverwacht, nogal strikt en bevat 16 samenhangende principes en praktische tips om daaraan invulling te geven. De ICO stelt expliciet dat de gedragscode niet alleen geldt voor speelgoed van Britse makelij, maar voor alle producten, diensten en dus ook websites die door Britse burgers worden gebruikt. Zat Nederlandse bedrijven die daaronder vallen. Bovendien zal de gedragscode binnenkort vast door Europese datatoezichthouders worden onderschreven.
Toch is het cruciaal om de problematiek van digitalisering van de kinderspeeltuin niet tot een privacyvraagstuk te reduceren dat, weliswaar met moeite, met rechtsgeldige toestemming is overwonnen. Het FDrapporteerde op 29 juni over een publicatie van MIT-onderzoeker Stefania Druga, die laat zien dat manipulerende poppen meer invloed hebben op kinderen dan hun ouders. De meerderheid van kinderen tussen 4 en 10 jaar veranderde door de poppen van mening, bijvoorbeeld dat het in orde is om andere kinderen te slaan. In zijn boek New Dark Age beschrijft kunstenaar en journalist James Bridle het reusachtige woud van bizarre kinderfilmpjes op YouTube, samengesteld door algoritmes om clicks te verzamelen. Adolf Hitler in een tutu die racistische opmerkingen maakt, Peppa Pig die een fles bleek leegdrinkt. Bridle verhaalt hoe psychologen kindjes zien veranderen in angstige en geweldadige monsters die zichzelf pijn willen doen. TikTok kent vergelijkbare problemen. In India gebood het hooggerechtshof verwijdering uit alle appstores, vanwege verspreiding van pornografisch materiaal.
Lobbyen
Ondertussen heeft de Europese Commissie de veiligheid van speelgoed in brede zin ook op de radar. Voor de Europese verkiezingen nam de Commissie zich al voor wetgeving over de veiligheid van speelgoed te herzien. Gek genoeg, waarschijnlijk door behendig lobbyen, zijn legio veiligheidsvoorschriften voor elektronisch speelgoed niet van toepassing op speelgoed waarin software is verwerkt. Dat je door het toevoegen van software niet minder maar meer veiligheidsvoorschriften zou moeten volgen, begrijpt een kind zelfs.
Er schuilt natuurlijk iets paternalistisch in doemscenario’s van ouders over de jeugd van tegenwoordig, die natuurlijk ook veel lol en creativiteit uit innovatief speelgoed halen. Maar de maatschappelijke problemen stapelen zich op en vragen om meer reflectie op, en waar nodig bescherming van, de digitale leefomgeving van kinderen.
Achter glimmende digitale façades schuilt vaak een donkere wereld, waarin commercie en criminelen strijden om de aandacht van kwetsbare peuters tot pubers. Om Bridle te parafraseren: als wij kinderen te laat uit die donkere wereld halen, haal je die donkere wereld nooit meer uit het kind.